olih: I Wayan Mardana Putra*

Yéning sampun mireng Bali sampun pastika akéh sané maosang Pulo Bali inucap inggih punika Pulo Surga, Pulo Seribu Pura, Pulo sané nyihnayang kaasrian lan kalanduhan, Pulo Ngulangunin, miwah sané lianan sané sumeken nyihnayang indik kawéntenan kaasrian lan kaluihan Pulo Bali. Bali pinaka Pulo sané kapramanain antuk makatah seni, adat lan budaya, punika sané ngawinang akéh para janané rauh ka Bali mangda polih ngaksi kawéntenan seni, adat lan budaya Baliné.

Bali kanikayang kawentuk madasar antuk upacara lan upakara, punika sané ngawinang pulo Baliné nénten prasida lémpas ring kawéntenan upacara lan upakara. Upacara lan upakara punika malarapan antuk manah lascarya lan madasar antuk Tri Rna sané kabakta wit embas ka Gumi Pertiwiné olih I Manusa.

Ring Bali, sakancan upacara nénten prasida kalémpasang taler saking seni lan budayanyané sané banget maurip utawi mataksu. Taksu ring sakancan pamineh Agama Hindu, taksu punika pinaka  kawikanan ring sahaning angga, niskala miwah spiritual. Kaketus saking pamidarta PHDI, Taksu punika taler kapikayun mawit saking kruna “caksu” ring basa Sansekerta sané madué artos penyingakan (Mardiwarsito, 1978:46). Ring wawidangan seni kruna mataksu punika madué artos “seniman” utawi pragina, krya seni, utawi “objék seni” sané sampun sayuwakti pageh. Ring wawidangan masyarakat utawi para jana Bali, taksu punika madué artos aran miwah genah pingit utawi palinggih sané kaanggé sarana nunas panugrahan antuk kawikanan lan kawagedan ring sakancan nglaksanayang swadharma soang-soang.

Taksu punika boya ja ngeninin seni kamanten nanging taksu punika pinaka atma utawi bayu pramana para jana Baliné ri kala jaga nglaksanayang swadharma, minakadi pakaryan dados budayawan, dokter, guru, politikus miwah sane lianan. Kacingak saking wawidangan seni, taksu punika sayuwakti macihna lan prasida kaarsayang antuk olih Sang sané ngelarang.Taksu pinaka bayu pramanan Bali prasida nguripin saluir kamahatmian seni miwah budaya Baliné iriki ring Bali. Taksu punika metu sangkaning ngulengang, nelebang, miwah maripolahang kawéntenan seni miwah budaya Bali malarapan antuk pikayun suci nirmala ring sajeroning buddhi janyanan para sujana Bali.

Samian seni lan budaya Baliné punika madué taksu sané nguripin sahasa bayu pramana, minakadi ngunda bayu ring Dharmagita. Sayuwakti ngunda bayu puniki macihna antuk ngunda bayu pramana sane mataksu kaanggé nyihnayang bhakti majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa nganggé sarana suara utawi gita malarapan antuk parikrama matetembangan. Tiosan punika, ri kala dados pragina sane masolahan igel-igelan. Masolahan igel-igelan punika ngangge bayu sane taler mataksu ring sakancan angsel, agem, lan pakibaan igel-igelan punika. Puniki nyihnayang bayu pramana punika mataksu lan kanggé nyihnayang igel-igelan sané umasuk ring seni budaya Bali, punika taler kaanggén sarana upacara.

Tiosan ring ngunda bayu sajeroning Dharmagita lan igel-igelan, wénten taler ngunda bayu mataksu  ring sakancan Astangga Yoga. Astangga Yoga puniki, pinaka sarana utawi tata utawi cara anggé méditasi utawi nyikiang pikayun, nyikiang manah sajeroning Atman mangda prasida manunggal ring Paramatman. Ngunda Bayu mataksu ring Astangga Yoga puniki prasida kacingak ri kala para Yogi nganggé pranayama ri kala matetikes wiadin ngamargiang ring astangga Yoga punika, minakadinipun ri kala ngamargiang Surya Namaskara, para Yogi lan Yogini pastika ngunda bayu sané mataksu ngamargiang Surya Namaskara puniki, duaning Yoga puniki nénten sawates seni kéwanten, nanging sakadi sané sampun kapidartayang, Yoga puniki pinaka cara kaanggén antuk nyikiang atman majeng ring Paramatman. Conto lianan, ngunda bayu mataksu inggih punika prasida kacingak antuk makarya patung, ukir-ukiran. Krya patra punika mabuat antuk ngunda bayu mangda stata “rileks” mangda pikolihnyané becik miwah manut ring sakancan papineh Sang sané ngaryanin.

Bayu Pramana inggih punika bayu utawi “tenaga” sané wénten ring Bhuana Alit, nanging Bayu ring Bhuana Agung kabaosang mawasta “angin”, puniki konsép sané malianan majeng ring Bhuana Agung lan Bhuana Alit ngeninin indik bayu puniki. Nanging, yéning inargamayang Bayu Pramana ring Bhuana Agung lan Bhuana Alit utamanyané ring sakancan seni lan budaya Bali pinaka Taksu sané nguripin sakancan seni lan budaya Baliné. Taksu punika sakadi bayu pramana ring Bali, sané nguripin, sané  ngentegang, sane mayuin, sané ngawentuk seni lan Budaya Baliné, punika taler sané ngawinang ring Bali, utamanyané para jana Baliné  midep nglaksanayang seni lan budaya. Taksu Baliné pacang nyejer kantos kawekas sangkaning upapira miwah uratian satunggil sujana Baliné. Para sujana Baliné patut mabalik sumpah ring kayun soang-soang jagi ngwedarang, nglimbakang, miwah nincapang jenar cayan taksu Bali ring saluir kahuripan jana Bali.

*I Wayan Mardana Putra inggih punika mahasisia ring Program Studi Pendidikan Bahasa Bali, STKIP Agama Hindu Amlapura

Hubungi kami di WhatsApp
1